Waarom overleeft het familiebedrijf wel?

Waarom overleven familiebedrijven bijna elke crisis? Hierover zijn veel verschillende theorieën. Zoals: een vertrouwde manier van leidinggeven geeft ook vertrouwen als het tegenzit. Of: het management blijft trouw aan zijn eigen principes. En: men is bereid nog harder te vechten voor iets dat gecreëerd is door eerdere generaties.  Allemaal waar. Toch wil ik er nog iets aan toevoegen. Namelijk dat familiebedrijven een natuurlijke structuur hebben. Dat zal ik uitleggen aan de hand van een metafoor, ontleend aan de natuur.

Bij een jonge varen zijn de bladeren nog opgerold. Het blad heeft zijn uiteindelijke structuur al wel, maar deze wordt pas zichtbaar als het blad zich ontvouwt. Voor alle jonge planten geldt dat ze groeien vanuit hun eigen structuur. Dat is wat ze, samen met een gezonde voedingsbodem, uiteindelijk sterk en bestendig maakt. Als je van buitenaf de basisstructuur (wortels en stam) probeert te veranderen dan is de kans dat ze het overleven klein.

- oorspronkelijke structuur - (afb AJ Rasker)

Een familiebedrijf heeft ook zijn wortels en zijn stam. Die bepalen de ziel, de bedrijfscultuur. Vandaar uit kan hij groeien. Het staat niet van tevoren vast hoe hij zal groeien, want de omstandigheden en de omgeving hebben daarop grote invloed en die zijn aan verandering onderhevig. Maar hij groeit altijd vanuit zijn basisstructuur. Die basisstructuur wordt gevormd en bewaakt door mensen die zelf vanuit die structuur gevormd zijn. Zij weten daarom welke voeding nodig is om die structuur steeds verder te verstevigen en daardoor verdere groei mogelijk te maken. Zij snoeien als dat nodig is. En zij plukken hem niet leeg voor direct vruchtgebruik (winstmaximalisatie korte termijn), maar kijken naar de lange termijn.

Crisis!
In crisistijd gaan veel management/business consultants bedrijven evangeliseren met de volgende boodschap: "je hebt ons nodig om te overleven". Het is precies andersom, maar dat even terzijde. Veel consultants hebben nooit voor eigen rekening een bedrijf gerund. Wel beheersen zij vaak prachtige theoretische modellen die op papier onvermijdelijk tot succes leiden. De factor mens wordt in die modellen, om fouten te vermijden, geminimaliseerd. Je kunt je afvragen of deze modellen in de praktijk in welke organisatie dan ook kunnen werken, maar dat is niet wat ik hier aan de orde wil stellen. Dat is iets veel wezenlijkers. Deze modellen hebben namelijk een eigen basisstructuur. En deze basisstructuur willen ze dus gaan implementeren in een oude basisstructuur. Of nog erger, deze vervangen. Om de metafoor van de boom te gebruiken: je gaat dus nieuwe wortels en stam in de oude wortels en stam proberen te stoppen. Denkt u dat de boom het gaat overleven?

- de nachtmerrie van een familiebedrijf- (door AJ Rasker)

Mensen die al generaties hun ziel en zaligheid in het familiebedrijf stoppen snappen dit en krijgen hier de kriebels van. Als management consultants daar tijdens het opdissen van hun verkoopverhaal geluk hebben, mogen ze hun kopje koffie nog opdrinken.

Voor niet-familiebedrijven gelden uiteraard precies dezelfde regels, maar om de een of andere reden zijn directies daar toch vaak ontvankelijker voor deze beroepsgroep.  En zolang partijen aan beide zijden van de tafel in hun verhaal geloven blijft het sprookje, namelijk dat je van buitenaf structuur kunt aanbrengen, in stand.

Waar is die olifant met die grote snuit als je hem nodig hebt?

het bananenperspectief

Stelt u zich het volgende voor: een kolonie bavianen heeft een mooi eigen plekje in de jungle. Hun favoriete dis: bananen. Deze halen ze uit hun beste bananenboom, die staat op hun eigen mooie plekje. Op een kwaad moment gaat de bananenboom steeds minder vruchten geven. En de vruchten worden ook nog een steeds kleiner. Totdat op een kwade dag er zelfs helemaal geen bananen meer groeien. En zelfs geen bladeren meer. De oude bladeren worden bruin en vallen op de grond. Er komt schimmel op de stam. Ook de bomen in de buurt worden aangetast en sterven af. Maar de apen blijven in de boom geloven en wachten geduldig tot hij weer prachtige bananen zal schenken. Tot zo ver. Vindt u dit een vreemd verhaal?  
Dan heb ik er nog een: een bedrijfspandeigenaar heeft een mooi stukje grond op een bedrijventerrein. Zijn favoriete bezigheid is het verhuren van bedrijfsruimte. Dat verhuren doet hij aan bedrijven, in zijn eigen bedrijvenpand op zijn mooie stukje. Hij heeft het voor 40 miljoen euro op de balans staan. Op een kwaad moment verdwijnen er een paar huurders. En de verhuurinkomsten van de overgebleven huurders worden ook steeds lager. Totdat op een kwade dag alle huurders verdwenen zijn. Het wordt ook niet meer schoongehouden. En ook niet meer onderhouden. Er ontstaat betonrot en de muren beginnen te schimmelen. De verf bladdert af. Ook de panden in buurt staan leeg en zijn in verval. Maar de bedrijfspandeigenaar laat het pand voor 40 miljoen euro op de balans staan en wacht geduldig tot het weer gevuld is met de-hoofdprijs-betalende huurders.  
Nu ga ik u iets verklappen: het eerste verhaal is niet echt gebeurd. Zo dom zijn apen niet, die gaan op zoek naar alternatieven.

- met hetzelfde gemak....-               (afb. door AJ Rasker)

De mens daarentegen is een rationeel wezen. Ik heb een definitie van 'rationeel' gegoogled: 'alles wat verband houdt met of gebaseerd is op de gave van de mens om consequent te kunnen redeneren'. Als je de ratio van het tweede verhaal (waar duizenden waargebeurde varianten van opgetekend zijn) vanuit die definitie beoordeeld dan mag je dat best zorgelijk noemen. Want dan doen we dit dus consequent. De Amerikaanse economie moddert maar wat perspectiefloos aan, maar Wall Straat staat zo’n beetje op een ‘all time high’.  De luchtvaartsector die stoïcijns de stijgende trend van het internationale vliegverkeer naar de komende decennia extrapoleert. Alleen al kerosinetechnisch totaal onrealistisch, maar er zijn nog veel meer genegeerde bottlenecks. Ratio en verbeeldingskracht geven ons tools om de prachtigste dingen te creëren. Eerst eenvoudige handbijlen, vuur en het wiel, later een stoommachine en een iPad. En wie weet zitten we straks op Mars. Maar soms persen we aanzienlijk meer lucht door het ventieltje dan reëel is. Met de wens van de investeerder als vader van dit soort gedachteballonnetjes. Een wens die op korte termijn vertaald moet worden in harde cijfers met zoveel mogelijk nullen. Maar 1 miljard maal nul bananen is nog altijd nul bananen. Daar hoef je geen ingewikkelde berekeningen op los te laten. En een baviaan verspilt daar dus ook geen tijd aan.